ครั้งที่ 29/2567

มติที่ 928/2567

เรื่อง การใช้พัดยศ พัดรอง และการถวายอดิเรก ในงานพระราชพิธี รัฐพิธี และพิธีอันเนื่องด้วย สถาบันพระมหากษัตริย์

ในการประชุมมหาเถรสมาคม ครั้งที่ ๒๙/๒๕๖๗ เมื่อวันที่ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๕๖๗ เลขาธิการ มหาเถรสมาคม เสนอว่า ตามที่มหาเถรสมาคม ได้มีประกาศลงวันที่ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๑๔ เรื่อง การถวายอดิเรก และการใช้พัดยศในงานพระราชพิธีที่คณะสงฆ์ได้ถือปฏิบัติ โดยมีหน่วยงานที่มีหน้าที่รับผิดชอบ ประกอบด้วย สำนักพระราชวัง กรมการศาสนา และสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาตินำไปปฏิบัติสนองมติ นั้น ข้อเท็จจริงปรากฏว่า มติดังกล่าวยังไม่ครอบคลุมกรณีที่มีรายละเอียดเพิ่มเติมบางประการ ตามกาลสมัยที่ทางราชการ ทั้งในส่วนกลางและส่วนภูมิภาค ได้อนุวัตจัดพิธีการตามวันกำหนดการในปฏิทินหลวง เช่น พิธีบำเพ็ญกุศล เนื่องในวันเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เนื่องในวันคล้ายวันประสูติพระบรมวงศานุวงศ์ อีกทั้งเนื่องในวันคล้ายวันพระบรมราชสมภพ วันคล้ายวันปราบดาภิเษก วันคล้ายวันสวรรคต และวันที่ระลึกถึงเหตุการณ์สำคัญในรัชสมัยของสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้าแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และสมเด็จพระมหาราชเจ้า ในกรุงสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา และกรุงธนบุรี โดยเฉพาะในเรื่องการใช้พัดยศและพัดรอง สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ จึงเชิญหน่วยงานที่เกี่ยวข้องมาประชุม เมื่อวันที่ ๕ กรกฎาคม ๒๕๖๗ เรื่อง การใช้พัดยศในงานพระราชพิธี รัฐพิธี และในพิธีบำเพ็ญกุศลอันเนื่องด้วยสถาบันพระมหากษัตริย์ ประกอบด้วยสำนักพระราชวัง กรมการศาสนา กองอาลักษณ์และเครื่องราชอิสยาภรณ์ พร้อมกันนี้ ได้ให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และถวายพระมหาเถระผู้ทรงคุณวุฒิร่วมพิจารณาแก้ไขปรับปรุงให้สมบูรณ์ขึ้นแล้ว จึงเห็นควรกำหนดหลักเกณฑ์การใช้พัดยศ พัดรอง และการถวายอดิเรก ในงานพระราชพิธี รัฐพิธี และพิธีอันเนื่องด้วยสถาบันพระมหากษัตริย์ ดังนี้ ๑. การใช้พัดยศและการถวายอดิเรกของพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ในงานพระราชพิธี รัฐพิธี พิธีในพระบรมราชูปถัมภ์ พระบรมราชานุเคราะห์ พระบรมราชินูปถัมภ์ พระราชูปถัมภ์ พระราชานุเคราะห์ และในงานพระราชกุศล ๑.๑ พระราชพิธี รัฐพิธี พิธีที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จพระราชดำเนินไป หรือในการทรงบำเพ็ญพระราชกุศล ใช้พัดยศ และถวายอดิเรก แบบสำหรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ๑.๒ พระราชพิธี รัฐพิธี พิธีที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินไป หรือในการทรงบำเพ็ญพระราชกุศล ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ๑.๓ พระราชพิธี รัฐพิธี พิธี หรืองานพระราชกุศล ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศ์หรือพระอนุวงศ์ เสด็จพระราชดำเนินหรือเสด็จแทนพระองค์ไป หรือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ผู้แทนพระองค์ไป ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ๑.๔ พิธีที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินไป หรือในการทรงบำเพ็ญพระราชกุศลเป็นการส่วนพระองค์ ใช้พัดยศ และถวายอดิเรก แบบสำหรับสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ๑.๕ พิธีที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จพระราชดำเนินไป หรือในการทรงบำเพ็ญพระราชกุศลเป็นการส่วนพระองค์ ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ๑.๖ พิธีที่สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินไป หรือในการทรงบำเพ็ญพระราชกุศลเป็นการส่วนพระองค์ หรือทรงพระกรุณาโปรดเกล้า โปรดกระหม่อมให้มีผู้ไปปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนพระองค์ หรือในการเชิญสิ่งของส่วนพระองค์พระราชทานถวายพระภิกษุหรือสามเณรในการทรงบำเพ็ญพระราชกุศล ใช้พัดยศ ไม่มีบทถวายอดิเรก ๑.๗ พิธีที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี หรือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว หรือสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง หรือสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้มีผู้ไปปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนพระองค์ หรือในการเชิญสิ่งของพระราชทานถวายพระภิกษุหรือสามเณรในการทรงบำเพ็ญพระราชกุศลใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระองค์ผู้มีพระบรมราชโองการ หรือมีพระราชเสาวนีย์ดำรัสสั่ง ๑.๘ พิธีบำเพ็ญกุศลในพระบรมราชูปถัมภ์ ในพระบรมราชานุเคราะห์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี หรือในพระบรมราชูปถัมภ์ ในพระบรมราชานุเคราะห์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว หรือในพระบรมราชินูปถัมภ์ ในพระราชานุเคราะห์ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง หรือสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระองค์ผู้มีพระบรมราชโองการ หรือมีพระราชเสาวนีย์ดำรัสสั่ง ๑.๙ พิธีบำเพ็ญกุศลในพระราชูปถัมภ์ ในพระราชานุเคราะห์ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ใช้พัดยศ ไม่มีบทถวายอดิเรก ๑.๑๐ พิธีถวายผ้าพระกฐินพระราชทานของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระองค์ผู้พระราชทาน ๑.๑๑ พิธีพระราชทานปริญญาบัตร ใช้พัดยศ ไม่ถวายอดิเรก ๑.๑๒ พิธีพระราชทานสัญญาบัตร พัดยศ และผ้าไตรพระครูสัญญาบัตร ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ๑.๑๓ พิธีทรงตั้งเปรียญธรรม ๓ ประโยค ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ๑.๑๔ พิธีพระราชทานทุนเล่าเรียนหลวงสำหรับพระสงฆ์ไทย ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ๒. การใช้พัดยศและการถวายอดิเรกของพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ ในงานที่ทางราชการจัด โดยได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาต หรือพระราชานุญาต อนุวัตตามวันกำหนดการในปฏิทินหลวง ๒.๑ พิธีบำเพ็ญกุศลเนื่องในวันเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ใช้พัดยศ และถวายอดิเรกแบบสำหรับพระองค์ ผู้ทรงเป็นเจ้าของวันพระบรมราชสมภพ หรือวันพระราชสมภพ - ในส่วนกลาง ให้เจ้าคณะกรุงเทพมหานคร ทั้ง ๒ ฝ่าย กับสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ เป็นผู้พิจารณากำหนดวัดหรือสถานที่จัดพิธี - ในส่วนภูมิภาค ระดับจังหวัดให้เจ้าคณะจังหวัดกับผู้ว่าราชการจังหวัด เป็นผู้กำหนดวัด หรือสถานที่จัดพิธี ในระดับอำเภอให้เจ้าคณะอำเภอกับนายอำเภอ เป็นผู้พิจารณากำหนดวัดหรือสถานที่จัดพิธี ๒.๒ พิธีบำเพ็ญกุศลเนื่องในวันคล้ายวันพระบรมราชสมภพ วันคล้ายวันปราบดาภิเษก วันคล้ายวันสวรรคต และวันที่ระลึกถึงเหตุการณ์สำคัญในรัชสมัยของสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้าแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และสมเด็จพระมหาราชเจ้า ในกรุงสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี ตามวันกำหนดการในปฏิทินหลวง ใช้พัดยศ ไม่ถวายอดิเรก แต่ถ้ามีผ้าไตรหรือสิ่งของพระราชทานสำหรับถวายพระสงฆ์ จากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง หรือสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี ให้ถวายอดิเรกแบบสำหรับพระองค์ผู้พระราชทาน - ในส่วนกลาง ให้เจ้าคณะกรุงเทพมหานคร ทั้ง ๒ ฝ่าย กับสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ เป็นผู้พิจารณากำหนดวัดหรือสถานที่จัดพิธี - ในส่วนภูมิภาค ระดับจังหวัดให้เจ้าคณะจังหวัดกับผู้ว่าราชการจังหวัด เป็นผู้กำหนดวัดหรือสถานที่จัดพิธี ในระดับอำเภอให้เจ้าคณะอำเภอกับนายอำเภอ เป็นผู้พิจารณากำหนดวัดหรือสถานที่จัดพิธี อนึ่ง ประธานสงฆ์ที่จะถวายอดิเรกได้ ต้องเป็นพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์เฉพาะที่ได้รับพระราชทานพัดยศชนิดพัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์หรือพัดเปลวเพลิงเท่านั้น ๓. การใช้พัดรองในงานพระราชพิธี รัฐพิธี พิธี งานพระราชกุศล และศาสนพิธี ๓.๑ พระราชพิธี รัฐพิธี พิธี หรืองานพระราชกุศล ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง หรือสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จพระราชดำเนินด้วยพระองค์ หรือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีผู้แทนพระองค์ และทรงพระกรุณา โปรดพระราชทานถวายพัดรองสำหรับงานแด่พระสงฆ์ ใช้พัดยศถวายศีล ถ้ามีการสวดมาติกา ใช้พัดยศสวดมาติกา ครั้นถึงการถวายอนุโมทนาให้ ใช้พัดรองสำหรับงานที่ได้รับพระราชทาน ถวายอนุโมทนา ขณะตั้งแต่ประธานสงฆ์ตั้งพัดรองว่า ยถาฯ จนพระสงฆ์รับ สพฺพี กระทั่งจบบทอนุโมทนา แล้วจึงเปลี่ยนมา ใช้พัดยศ เมื่อประธานสงฆ์ถวายอดิเรก โดยพระสงฆ์ทั้งนั้นตั้งพัดยศขึ้นพร้อมประธานสงฆ์ จนกระทั่งรับ ภวตุ สพฺพมงฺคลํฯ จบ ทั้งนี้ ถ้าในการดังกล่าวมีการถวายพระธรรมเทศนา ให้พระสงฆ์องค์ถวายพระธรรมเทศนา ใช้พัดรองสำหรับงาน ที่ได้รับพระราชทาน ถวายศีลบนธรรมาสน์ อนึ่ง พิธีหรืองานพระราชกุศลส่วนพระองค์สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพ-รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ที่เสด็จพระราชดำเนินด้วยพระองค์ หรือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีผู้แทนพระองค์ และทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานถวายพัดรองสำหรับงานแด่พระสงฆ์ ใช้พัดยศถวายศีล ถ้ามีการสวดมาติกา ใช้พัดยศสวดมาติกา ครั้นถึงการถวายอนุโมทนาให้เปลี่ยนการใช้พัด ใช้พัดรองสำหรับงาน ที่ได้รับพระราชทาน ถวายอนุโมทนา ทั้งนี้ ถ้าในการดังกล่าว มีการถวายพระธรรมเทศนาให้พระสงฆ์ องค์ถวายพระธรรมเทศนา ใช้พัดรองสำหรับงานที่ได้รับพระราชทาน ถวายศีลบนธรรมาสน์ ๓.๒ พระราชพิธี รัฐพิธี พิธี หรืองานพระราชกุศล ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง หรือสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จพระราชดำเนินด้วยพระองค์ หรือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีผู้แทนพระองค์ ให้พระสงฆ์ ใช้พัดยศ ถวายศีล สวดมาติกา (ถ้ามี) ถวายอนุโมทนา และถวายอดิเรก ทั้งนี้ ถ้าในการดังกล่าว มีการถวายพระธรรมเทศนา ให้พระสงฆ์องค์ถวายพระธรรมเทศนา ใช้พัดรอง ถวายศีลบนธรรมาสน์ อนึ่ง พิธีหรืองานพระราชกุศลส่วนพระองค์สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพ-รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ที่เสด็จพระราชดำเนินด้วยพระองค์ หรือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีผู้แทนพระองค์ ใช้พัดยศถวายศีล สวดมาติกา (ถ้ามี) ถวายอนุโมทนา ทั้งนี้ ถ้าในการดังกล่าว มีการถวายพระธรรมเทศนา ให้พระสงฆ์องค์ถวายพระธรรมเทศนา ใช้พัดรอง ถวายศีลบนธรรมาสน์ ๓.๓ งานพิธีที่ทรงรับไว้ในพระบรมราชูปถัมภ์ พระบรมราชานุเคราะห์ พระบรมราชินูปถัมภ์ พระราชูปถัมภ์ พระราชานุเคราะห์ และได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาต พระราชานุญาต ให้เชิญอักษร พระปรมาภิไธย อักษรพระนามาภิไธย ไปจัดทำพัดรองหรือย่ามที่ระลึก หากว่าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี หรือสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ไม่ได้ทรงประเคนถวาย หรือผู้แทนพระองค์ไม่ได้เป็นผู้ประเคนถวาย แต่เป็นกรณีเจ้าภาพหรือผู้มีเกียรติประเคนถวายเองก่อนเริ่มพิธี ให้ ใช้พัดยศ ตลอดพิธี ไม่ต้องใช้พัดรอง ๓.๔ งานบำเพ็ญพระกุศล งานพระกุศลส่วนพระองค์ พิธี และศาสนพิธี ที่พระบรมวงศานุวงศ์พระองค์อื่นนอกจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี และสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จไปทรงเป็นประธาน ทรงเป็นเจ้าภาพ โปรดให้มีผู้แทนพระองค์ พระราชทานหรือประทานพระอุปถัมภ์ พระอนุเคราะห์ ตลอดจนงานบำเพ็ญกุศล และพิธีของหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน และของประชาชนทั่วไปทุกกรณี ใช้พัดรอง สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติเห็นควรนำเสนอมหาเถรสมาคมเพื่อโปรดพิจารณา ที่ประชุมพิจารณาแล้วมีมติเห็นชอบตามที่สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติเสนอและให้ดำเนินการได้ทันที โดยไม่ต้องรอรับรองรายงานการประชุม

เอกสารประกอบเพิ่มเติม

เอกสารประกอบ 1 : 29291167_928 การใช้พัดยศ พัดรอง และการถวายอดิเรก ฯ_0001.pdf (2.03 mb)

จำนวนเข้าดู : 94

ปรับปรุงล่าสุด : 7 มกราคม พ.ศ. 2568 15:50:42

ข้อมูลเมื่อ : 11 ธันวาคม พ.ศ. 2567 15:28:46